Związki Polski z Litwą są bardzo stare, a ich historia niezmierzona. 18 lutego 1386 doszło do spełnienia unii w Krewie, czyli małżeństwa Św. Jadwigi i Władysława Jagiełły.

W 1385 roku w Krewie Królestwo Polskie i Wielkiego Księstwo Litewskie zawarły unię. Na jej mocy królowa Polski, Węgierka, Św. Jadwiga miała zawrzeć związek małżeński z wielkim księciem litewskim Jagiełłą. Oczywiście warunkiem wstępnym było przyjęcie przez Litwę chrztu. Powodem głównym unii była rosnąca potęga Państwa Zakonnego.

Pomnik Św. Jadwigi i Władysława Jagiełły na cześć unii w Krewie z 1866, Kraków, planty w okolicy ulic Basztowej i Sławkowskiej, projekt Karola Knausa, rzeźba Oskara Sosnowskiego

18 lutego 1386 w katedrze wawelskie odbył się ślub Św. Jadwigi z Władysławem Jagiełłą. Polska i Litwa zostały połączone więzami, które miały trwać przez następne pół wieku. W wyniku unii krewskiej i małżeństwa powstała dynastia Jagiellonów.

Warte przytoczeni są piękne słowa, w których opisał losy Polski i Litwy Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu, w księdze Rok 1812:

Dobrze, gdy strony mają panny albo wdowy

Na wydaniu: to zawsze kompromis gotowy.

Najdłuższy proces zwykle bywa z duchowieństwem

Katolickiem albo też z bliskiem pokrewieństwem,

Bo wtenczas sprawy skończyć nie można małżeństwem.

Stąd to Lachy z Rusami w sporach nieskończonych,

Idąc z Lecha i Rusa, dwu braci rodzonych;

Stąd się tyle procesów litewskich ciągnęło

Długo z księżmi Krzyżaki, aż wygrał Jagiełło.

Stąd na koniec pendebat długo przed aktami

Sławny ów proces Rymszów z dominikanami,

Aż wygrał wreszcie syndyk klasztorny ksiądz Dymsza,

Skąd jest przysłowie: Większy Pan Bóg niż pan Rymsza;

Ja zaś dołożę: lepszy miód od Scyzoryka”.

To mówiąc, półgarcówką przepił do Klucznika.

 

„Prawda! prawda! – rzekł na to Gerwazy wzruszony. –

Dziwneć to były losy tej naszej Korony

I naszej Litwy! wszak to jak małżonków dwoje!

Bóg złączył, a czart dzieli, Bóg swoje, czart swoje!

Ach, bracie Protazeńku! że to oczy nasze

Widzą! że znowu do nas ci Koronijasze

Zawitali! Służyłem ja z nimi przed laty,

Pamiętam, dzielne były z nich konfederaty!

Gdyby nieboszczyk pan mój Stolnik dożył chwili!

O Jacku! Jacku! – lecz cóż będziemy kwilili?

Skoro dziś znowu Litwa łączy się z Koroną,

Toć tem samym już wszystko zgodzono, zgładzono”.

Na zdjęciu głównym  pomnik Władysława Jagiełły i Św. Jadwigi w Budapeszcie z 2013 roku, park Európa liget, rzeźba Daria Matulaitė

Red.