Jakie były miasta we wschodnich województwach II Rzeczypospolitej? Każdy zadaje sobie to pytanie, lecz jaka jest odpowiedź? Harmonia czy wieloetniczny kocioł? W mitach są najczęściej wielkie i bogate lub małe i spokojnie, ale czy takie były rzeczywiście? Przedstawiamy dziesięć największych miast „na wschód od Bugu” w II RP.

Lista dziesięciu największych miast we wschodnich województwach II Rzeczypospolitej według spisu powszechnego z 1931 roku:

10. Kołomyja – 33788 (woj. stanisławowskie; ob. Ukraina, obwód iwano-frankowski)

Miasto daleko wysunięte na południowy wschód kraju. Położenie było zaletą, dzięki której Kołomyja, pomimo nieco ponad trzydziestu tysięcy mieszkańców, stała się lokalną metropolią Pokucia i terenów nad granicą z Rumunią.

9. Łuck – 35544 (woj. wołyńskie; ob. Ukraina, obwód łucki)

Stolica województwo wołyńskiego. W rywalizacji czterech największych miast Wołynia (jeszcze Równe, Włodzimierz Wołyński i Kowel) Łuck zawsze potrafił być pierwszym spośród równych, dzięki swojej bogatej historii. To ona przyczyniła się do ustanowienia stolicy województwa w pięknym Łucku. Największą grupę mieszkańców tworzyli Żydzi, a potem Polacy. Poza tymi dwie grupami warto zauważyć obecność Rosjan w mieście, którzy stanowili ponad 6 proc. ludności.

8. Tarnopol – 35644 (woj. tarnopolskie; ob. Ukraina, obwód tarnopolski)

Miasto, twierdza i symbol założenia urbanistycznego renesansowego sarmatyzmu. Tarnopol zawsze musiał rywalizować o pozycje ważnego ośrodka w regionie z wieloma miastami. Po odzyskaniu niepodległości stał się stolicą województwa, co przyczyniło się do jego prężnego wzrostu.

7. Równe – 40612 (woj. wołyńskie; ob. Ukraina, obwód równieński)

Największe miasto województwa wołyńskiego, pomimo że nie było jego stolicą. Większość mieszkańców stanowili tutaj Żydzi, co jest ewenementem na skalę światową. Aspiracje miasta, które szybko rozwijało się od XIX wieku, wychodziły daleko za status miasta powiatowego województwa ze stolicą w Łucku.

6. Borysław – 41496 (woj. lwowskie; ob. Ukraina, obwód lwowski)

Typowe miasto przemysłowe Kresów, które rozwijało się w bardzo szybkim tempie. Ilość mieszkańców nie odpowiadała jego pozycji. Kulturowo i administracyjne Borysław zawsze był w cieniu Drohobycza (32261 mieszkańców). Pomimo wysokiej pozycji w rankingu i statusu drugiego miasta woj. lwowskiego pod względem ludności, Borysław nigdy nie był powiatem.

5. Brześć nad Bugiem (Brześć Litewski) – 48385 (woj. poleskie; ob. Białoruś, obwód brzeski)

Miasto – brama do Polesia. Dla terenów na wschód od miasta, które leżały wśród legendarnych błot poleskich, był on oknem na wielki świat. Zdecydowanie górował nad innymi miasta województwa, które było na wskroś terenem wiejskim. Brześć nad Bugiem w historii był nazywany Litewskim. Oficjalnie nazwana zmieniła się dopiero w 1923 roku.

4. Grodno – 49669 (woj. białostockie; ob. Białoruś, obwód grodzieński)

Kojarzone zawsze jako wielkie i potężne na Kresach. Niestety jest to mit. Powszechne uważa się, że na Kresach przede wszystkim były Lwów, Wilno i… Grodno. Swoją wysoką pozycje w naszym mniemaniu miasto zawdzięcza historii i granicom administracyjnym w ZSRS. Grodno stało się największym miastem II RP, które znalazło się po 1945 w granicach Białoruskiej SRS. Przed wojną było tylko powiatem w ramach woj. białostockiego i średnim polskim miastem.

3. Stanisławów – 59960 (woj. stanisławowskie; ob. Ukraina, obwód stanisławowski)

Zapomniany i potężny gród epoki baroku. Stanisławów był metropolią Kresów, a także byłego zaboru austriackiego. Przed 1918 rokiem uchodził za średnie miasto w skali całej monarchii. Miasto młode wiekiem i wielkie liczebnością, wciąż w II RP daleko było od granic możliwości rozwoju. Dziś często kojarzony na równi z Tarnopolem, a przed wojną prawie dwukrotnie większy.

2. Wilno – 195071 (woj. wileńskie; ob. Litwa, okręg wileński)

Przed wojną szóste największe miasto Polski. W okresie II RP znów przeżywało lata świetności, ponieważ na początku wieku miasto podniosło się ze zniszczeń i zawieruchy II połowy XVII w. Dwustuletnia odbudowa przerodziła Wilno w regionalną metropolię północno-wschodniej Europy, która chciała dominować nad miastami w tej części kontynentu. Jeżeli powiemy, że województwo wileńskie to Wilno, nie będzie to przesadą. Drugie największe miasto województwa było około dwadzieścia razy mniejsze. Litwini byli w przedwojennym Wilnie dopiero piątą narodowością, po Polakach, Żydach, Rosjanach i Białorusinach, w liczebności 1579 osób, czyli 0,8 proc. ludności miasta.

1. Lwów – 312231 (woj. lwowskie; ob. Ukraina, obwód lwowski)

Lwów był w pierwszej połowie XX wieku ogromnym europejskim miastem. Do 1918 roku czwartym największym miastem Austrii, po Wiedniu, Budapeszcie i Trieście. W II RP Lwów był trzecim największym miastem, po Warszawie i Łodzi. Starał się rywalizować z Warszawą o miano kulturalnej i naukowej stolicy kraju. W całym Lwowie dominowała zdecydowanie ludność i kultura polska.