231 lat temu, 23 grudnia 1791 roku, ukazem carycy Katarzyny II na zachodnich obszarach Imperium Rosyjskiego została ustanowiona tzw. strefa osiedlenia.

Był to specjalny obszar przeznaczony dla Żydów, którzy mieli odtąd zakaz osiedlania się na innych obszarach Rosji, uważanych za „rdzennie ruskie”. Jednocześnie nie mieli oni w tym zakresie pełnych praw, gdyż w ramach strefy osiedlenia Żydom nie wolno było mieszkać na wsiach i w miasteczkach poniżej 1000 mieszkańców. Te i inne regulacje wprowadzane były w zasadzie aż do końca systemu samodzierżawia w Rosji.

Początkowo strefa obejmowała okolice Mohylewa i Witebska na Białorusi oraz Jekaterynosławia na Ukrainie wraz z Krymem, a więc ziemie które w czasie panowania Katarzyny II weszły w granice Rosji na drodze rozbiorów Rzeczypospolitej i podboju Chanatu Krymskiego. Strefa powiększała się wraz z kolejnymi rozbiorami oraz podbojami.

Ostateczny kształt przyjęła w 1836 roku, obejmując Królestwo Polskie, całą dzisiejszą Litwę, Białoruś i Mołdawię oraz Ukrainę Naddnieprzańską, z wyłączeniem Charkowszczyzny. Wyjątkami były cztery miasta: Kijów (ze względu na status „matki miast ruskich”), Mikołajów, Jałta i Sewastopol.

Efektem uwarunkowań działania strefy osiedlenia były ostre antagonizmy na tle etnicznym w przeludnionych miastach dawnej Rzeczypospolitej, zwłaszcza gdy strefa zaczęła zostać zmniejszana i tzw. Litwacy zaczęli przymusowo migrować do Królestwa Polskiego.

Zobacz również: