2 stycznia 1665 roku Stefan Czarniecki został hetmanem polnym koronnym. Zasłynął jako dowodzący wojskami koronnymi w walkach przeciwko Szwedom, czego wyrazem jest wspomnienie jego nazwiska w hymnie narodowym.

Dzieciństwo i młodość Stefana Czarniecki są owiane mgłą tajemnicy. Zachowało się niewiele materiałów źródłowych z tego okresu dotyczących jego osoby. Tyczy się to także jego daty urodzenia, wobec której nie możemy być pewni. Zwykle historycy przyjmują rok 1599, choć niektórzy z badaczy jako mniej pewne, ale wciąż możliwe podają późniejsze lata. Przyszedł na świat we wsi Czarnca, która znajdowała się wówczas w województwie sandomierskim. Był synem Krzysztofa Czarnieckiego oraz Krystyny z Rzeszowskich. Miał liczne rodzeństwo, a jego rodzina była średniozamożna i nie posiadała wielkiego majątku ziemskiego. Z tego względu naturalnym wyborem dla Stefana i jego czterech braci była kariera wojskowa.

W początkowym okresie służby wojskowej nie piastował poważniejszych funkcji i z tego powodu nie zachowało się zbyt wiele dokumentów pomagających w dokładnym zrekonstruowaniu jego kariery. W wielu biografiach Czarnieckiego pojawiają się zatem hipotezy i przypuszczenia, a nie pewne fakty. Przypuszcza się, że wspólnie z braćmi około 1618 roku wstąpił na służbę do lisowczyków i walczył na Węgrzech w ramach wojny trzydziestoletniej. Mógł powrócić do kraju w 1621 roku i wziąć udział w wojnie polsko-tureckiej. Prawdopodobnie walczył pod Chocimiem, a następnie odpierał najazdy tatarskie i mógł walczyć w bitwie pod Martynowem. Dzięki tym epizodom nabierał doświadczenie w wojnie podjazdowej. Podczas kampanii pruskiej w latach 1626-1629 walczył przeciwko Szwedom i służył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego. Był towarzyszem lub chorążym w chorągwi kozackiej, którą dowodził jego brat, Paweł Czarniecki, będący utalentowanym oficerem. Możliwe, że po zakończeniu wojny polsko-szwedzkiej Paweł i Stefan Czarnieccy powrócili na służbę cesarską w chorągwiach lisowczyków. Czarniecki wrócił jednak do kraju ze względu na wojnę polsko-rosyjską w latach 1932-1932 i wziął udział w kampanii smoleńskiej jako porucznik w chorągwi kozackiej pod dowództwem Marcina Kazanowskiego. Zasłużył się wówczas działaniami dywersyjnymi na terytorium państwa moskiewskiego.

Kariera wojskowa Czarnieckiego nabierała rozpędu. Stale potwierdzał swoje żołnierskie rzemiosło i zwiększał swoją popularność. Po zakończonej kampanii smoleńskiej otrzymał od króla majątek ziemski w nagrodę za zasługi wojenne, uporządkował sprawy finansowe z rodzeństwem i ożenił się z Zofią Kobierzycką. Jego żona była niezwykle ambitna i wspomagała go w zarządzaniu majątkiem.

W następnych latach związał swoją karierę wojskową z hetmanem Mikołajem Potockim, pod którym walczył przeciwko Kozakom i Tatarom. W tym czasie tłumił powstanie Pawluka i dowodził chorągwią husarską w bitwie pod Kumejkami, za którą był krytykowany, gdyż wskutek brawurowych działań oddział poniósł olbrzymie straty. Mimo to jego kariera rozwijała się w sposób imponujący, gdyż dzięki wytrwałości osiągał kolejne szczeble w wojskowej hierarchii i zwiększał swoją popularność wśród żołnierzy. Został oficerem husarskim i zwiększał swój stan posiadania – miał już własne wsie.

W latach 1638-1643 strzegł południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej. W owym czasie zakupił także dwie wsie – Bachninowice oraz Karyczyńce, co zwiększyło jego przywiązanie do tych ziem. W 1644 roku ponownie trafił pod komendę hetmana Koniecpolskiego. Między innymi wziął udział w bitwie pod Ochmatowem, podczas której wsławił się sprawnym dowodzeniem, a jego husarskie chorągwie przyczyniły się do zwycięstwa nad Tatarami. Pozycja Czarnieckiego i uznanie wśród przełożonych nieustannie powiększały się.

Jeszcze większą popularność przyniosły mu kolejne kampanie wojenne. Podczas powstania Chmielnickiego w czasie bitwy pod Żółtymi Wodami dostał się do niewoli tatarskiej i został z niej wykupiony po zawarciu ugody zborowskiej. Stał się cenionym doradcą króla Jana Kazimierza. Wziął udział w bitwie pod Beresteczkiem, gdzie wykazał się odwagą, choć jego działania w bitwie nie były decydujące dla jej losów. W toku działań bitewnych udało mu się wyjść bez szwanku z zakończonej rzezią porażki wojsk polskich pod Batohem, co nie udało się jego bratu, Marcinowi.

Największą sławę Stefan Czarniecki uzyskał w czasie potopu szwedzkiego. Na początku wojny dowodził obroną Krakowa oraz walczył z siłami szwedzkimi i wojskami siedmiogrodzkimi księcia Jerzego Rakoczego. Ze względu na przewagę Szwedów bardzo przydatna okazała się umiejętność prowadzenia wojny podjazdowej. Czarniecki pozostał wierny królowi i nie zdradził Rzeczypospolitej. Eskortował Jana Kazimierza, gdy ten zdecydował się powrócić do kraju. Dowodził w wielu bitwach i potyczkach. Prowadził kampanię w Wielkopolsce i w Prusach. W późniejszym okresie dowodził wojskami podczas wyprawy do Danii, gdzie udało mu się zdobyć twierdzę w Koldyndze i przeprawić na wyspę Als. Po zawarciu pokoju w Oliwie w 1660 roku dowodził oddziałami polskimi w walkach z Moskwą.

2 stycznia 1665 roku Stefan Czarniecki uzyskał buławę hetmańską. Niestety jeszcze w tym samym roku zmarł podczas podróży do Lwowa, do czego przyczynił się przypadkowy postrzał, choć istnieje hipoteza, że mógł zostać otruty. Niezależnie od przyczyny śmierci, nastąpiła ona 16 lutego 1665 roku w Sokołówce.

Zobacz również: