81 lat temu, 27 czerwca 1941 roku, pięć dni po zajęciu miasta, Niemcy wyburzyli Wielką Synagogę w Białymstoku.

Świątynia powstała w latach 1909–1913 według projektu Samuela J. Rabinowicza. Stanęła na miejscu starej synagogi, rozebranej ze względu na zły stan budowli. Środki na budowę zebrano ze sprzedaży mięsa koszernego oraz darowizn prywatnych.

Gmach wzniesiono na planie kwadratu. Była bardzo charakterystycznym budynkiem Białegostoku, lecz ówcześni architekci uważali projekt za bezstylowy i „kiczowaty”. Najbardziej wyróżniającym się jej elementem była wielka kopuła z iglicą oraz neobizantyjskie dwie mniejsze kopuły znajdujące się w alkierzach. Galeria dla kobiet znajdowała się na piętrze z trzech stron. W bożnicy znajdował się chór z organami.

Białystok został we wrześniu 1939 roku zajęty przez Armię Czerwoną i do lata roku 1941 pozostawał po okupacją sowiecką. Był jednym z pierwszych większych miast zajętych przez Niemców już 22 czerwca, w pierwszym dniu inwazji na ZSRS.

Pięć dni później niemieccy policjanci z 309. batalionu policji wraz z pododdziałem żołnierzy Wehrmachtu z 350. pułku piechoty zapędzili do synagogi 800 Żydów i podpalili budynek. Do próbujących ratować się ucieczką strzelano z broni maszynowej, a ogień z płonącej synagogi przeniósł się również na sąsiednie zabudowania.

Na miejscu spalonej świątyni w roku 1995 postawiono pomnik – zniszczoną kopułę synagogi oraz tablicę pamiątkową o treści: „Święty nasz wspaniały przybytek stał się pastwą ognia, 27 czerwca 1941 r. 2 000 Żydów niemieccy mordercy spalili w nim żywcem”. Ufundowany został przez Żydów białostockich z całego świata przy wsparciu miasta Białystok.

Zobacz również: